Babil Uygarlığı

Babil, antik Mezopotamya coğrafyasında parlayan bir yıldız gibiydi. İki bin yıl boyunca süren etkisiyle, bu kadim şehir sadece kendi dönemine değil, sonraki pek çok uygarlığa da ilham kaynağı oldu. Ünlü hükümdarları Hammurabi ve Nebukadnezar’ın yönetiminde güçlü imparatorluklara başkentlik yaparak adını tarihe altın harflerle yazdırdı 1. Kültürel, dini ve siyasi bir merkez olarak büyük bir saygı gören Babil, İncil’deki bazı olumsuz tasvirlerine rağmen, modern çağda arkeologlar tarafından yeniden keşfedilmiş ve ihtişamlı geçmişi gözler önüne serilmiştir. Öyle ki, bu kadim şehrin kalıntıları, 2019 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Alanı olarak ilan edilerek, tüm insanlığın ortak mirası olarak tescillenmiştir 3.

Bu etkileyici uygarlık, günümüz Irak’ında, başkent Bağdat’ın yaklaşık 88 kilometre güneyinde, bereketli Fırat Nehri’nin kıyısında kurulmuştur 1. Dicle ve Fırat nehirlerinin sulama ve ulaşım imkanları sunması, Babil’in gelişimi için hayati bir öneme sahipti 1. Verimli Hilal olarak adlandırılan bu bölgenin kalbinde yer alması, Babil’e hem tarım hem de ticaret açısından ideal bir konum sağlamıştır 4.

Babil uygarlığının uzun tarihi, farklı dönemlere ayrılır. Eski Babil Dönemi (MÖ 1894-1595), Amorlu Sumu-abum tarafından temelleri atılmış ve Hammurabi’nin hükümdarlığı sırasında altın çağını yaşamıştır 5. Bu dönemde hukuk sistemi (ünlü Hammurabi Kanunları) ve merkezi yönetim önemli ölçüde gelişmiştir 5. Orta Babil Dönemi (Kassit Dönemi, MÖ 1595-1155), Hititlerin saldırısıyla Eski Babil’in sona ermesinin ardından Kassitler’in kontrolü ele geçirdiği bir zaman dilimidir 5. Babil, bu dönemde Karduniaş olarak yeniden adlandırılmış ve uzun süreli bir istikrar dönemi geçirmiştir 5. Yeni Babil İmparatorluğu (Kaldeliler olarak da bilinir, MÖ 626-539), Asur egemenliğinden sonra Nabopolassar tarafından kurulmuş ve oğlu Nebukadnezar II döneminde en güçlü devleti haline gelmiştir 5. Bu dönem, sanat, mimari ve bilimde bir Rönesans’a sahne olmuştur 6. Bazı kaynaklar, Asurluları yenerek büyük bir imparatorluk kuran Yeni Babillileri İkinci Babil İmparatorluğu (MÖ 792-595) olarak da adlandırır ve bu imparatorluğun Nebukadnezar’ın hükümdarlığı altında zirveye ulaştığını belirtir 7. Ancak Babil’in ihtişamlı günleri, MÖ 539’da Pers İmparatorluğu tarafından fethedilmesiyle sona ermiştir 5.

Babil uygarlığı, kendisinden önce var olan Mezopotamya’nın köklü Sümer ve Akad uygarlıklarının mirası üzerine yükselmiştir 5. Bu durum, Babil’in kültürel ve teknolojik birikiminin tesadüfi olmadığını, aksine önceki uygarlıkların deneyimlerinden beslendiğini göstermektedir. Ayrıca, Babil’in tarihi boyunca farklı etnik grupların (Amorlular, Kassitler, Kaldeliler) egemenliği altında farklı dönemler yaşaması 5, bu kadim şehrin siyasi yapısının zaman içinde nasıl bir dönüşüm geçirdiğini ve dış güçlerin etkisine ne kadar açık olduğunu gözler önüne sermektedir.

Yeni Babil İmparatorluğu

Babil şehir devletinin kökenleri, Akad İmparatorluğu dönemine kadar uzanmaktadır. Başlangıçta Fırat Nehri kıyısında küçük bir liman şehri olan Babil, o dönemde dini ve kültürel bir merkez olarak varlığını sürdürmüştür 3. MÖ 1894 civarında Amorlu bir şef olan Sumu-abum’un liderliğinde bağımsız bir şehir devleti haline gelmesiyle birlikte Babil’in siyasi önemi artmaya başlamıştır 5. Stratejik konumu ve gelişen ticari potansiyeli sayesinde Babil, yavaş yavaş bölgesel bir güç olma yolunda ilerlemiştir 1.

Babil’in kaderini değiştiren en önemli figürlerden biri, altıncı Amorlu hükümdar Hammurabi’dir (MÖ 1792-1750). Hammurabi, Babil’i sadece büyük bir şehre dönüştürmekle kalmamış, aynı zamanda güçlü bir imparatorluğun da temellerini atmıştır 1. Güney Mezopotamya’yı Elam egemenliğinden kurtarmış ve hatta Elam topraklarını işgal ederek Babil’in bölgesel hakimiyetini pekiştirmiştir 5. Hammurabi’nin gerçekleştirdiği fetihler, uzun süren karışıklıkların ardından bölgeye istikrar getirmiş ve Mezopotamya’daki irili ufaklı şehir devletlerini tek bir çatı altında birleştirmiştir 5.

Hammurabi’nin yönetiminin en dikkat çekici yönlerinden biri, adalet ve düzeni sağlamak amacıyla oluşturduğu ünlü hukuk kodudur 1. 282 yasadan oluşan bu kapsamlı kod, ceza, medeni ve ticari hukukun çeşitli alanlarını düzenlemekteydi 7. “Göze göz, dişe diş” ilkesiyle bilinen Hammurabi Kanunları, sonraki pek çok hukuk sistemini derinden etkilemiştir 11. Hammurabi, sadece bir hukukçu değil, aynı zamanda yetenekli bir yöneticiydi. İmparatorluğunu etkin bir şekilde yönetmek için merkezi bir bürokrasi, vergilendirme sistemi ve güçlü bir merkezi hükümet kurmuştur 5.

Eski Babil İmparatorluğu’nun Hititlerin saldırısıyla yıkılmasının ardından (MÖ 1595), Mezopotamya’da Kassitler olarak bilinen bir halk kontrolü ele geçirmiştir 1. Babil’i Karduniaş olarak yeniden adlandıran Kassitler, uzun süreli bir istikrar dönemi yaşatmışlardır 3. Ancak bu dönemde Babil, Asur ve Elam gibi komşu güçlerin etkisi altında kalmıştır 5.

Babil’in ikinci altın çağı, Asur İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından (MÖ 605) Nebukadnezar II liderliğinde kurulan Yeni Babil İmparatorluğu ile başlamıştır 6. Nebukadnezar II (MÖ 604-562), imparatorluğu Pers Körfezi’nden Akdeniz’e kadar genişleterek Babil’i yeniden dünyanın en büyük ve en görkemli şehri haline getirmiştir 1.

Yeni Babil İmparatorluğu, mutlak monarşi ile yönetiliyordu ve kral, devletin en küçük işlerine bile kişisel olarak müdahale ediyordu 13. İmparatorluğun etkili bir şekilde yönetilmesi için güçlü bir merkezi bürokrasi ve dönemin en gelişmiş ordularından biri oluşturulmuştu 14. Nebukadnezar’ın ordusu, acımasızlığı, stratejik yetenekleri ve ileri silah teknolojisiyle tanınıyordu 16. Askerler, demir zırhlar ve çeşitli savaş aletleriyle donatılmıştı 16.

Hammurabi Kanunları, sadece bir dizi yasa maddesi olmanın ötesinde, Babil toplumunun temel değerlerini ve karmaşık sosyal hiyerarşisini yansıtan hayati bir belgedir 14. Bu kanunların farklı sosyal sınıflara farklı cezalar öngörmesi, o dönemin toplumsal yapısını ve eşitsizliklerini anlamak için eşsiz bir kaynak sunmaktadır. Yeni Babil İmparatorluğu’nun beklenmedik yükselişi ise, Asur İmparatorluğu’nun iç çekişmeler ve dış baskılar sonucu zayıflamasıyla birlikte bölgesel güç dengelerinde meydana gelen köklü değişikliklerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır 6. Bu durum, antik dünyada imparatorlukların yükseliş ve düşüş süreçlerinin ne kadar karmaşık ve çok faktörlü olabileceğini açıkça göstermektedir.

Babil toplumu, katı bir sosyal hiyerarşi üzerine kurulmuştu. En tepede kral ve ailesi yer alırken, toplum genel olarak üç ana sınıfa ayrılıyordu: seçkinler (Amelu), özgürler (Mushkenu) ve köleler (Ardu) 12. Amelu sınıfı, kraliyet ailesinin yanı sıra yüksek devlet görevlilerini, din adamlarını, profesyonelleri ve yetenekli zanaatkarları içeriyordu 12. Mushkenu sınıfı, genellikle topraksız olan ancak özgür statüye sahip insanlardan oluşuyordu 12. Ardu sınıfı ise, savaş esirleri, borçlular veya doğuştan köleler gibi çeşitli nedenlerle özgürlüklerini kaybetmiş kişileri kapsıyordu; ancak Babil’de kölelik, diğer bazı antik uygarlıklarda olduğu gibi kalıcı bir durum değildi ve kölelerin özgürleşme ihtimali bulunuyordu 18.

Aile, Babil toplumunun temelini oluşturuyordu ve geniş aileler genellikle birbirine yakın veya aynı evde yaşıyorlardı 19. Evlilik, genellikle kadının ailesi tarafından düzenlenen ve bir sözleşme niteliği taşıyan önemli bir kurumdu 12. Babil’deki kadınların konumu, diğer bazı antik uygarlıklara kıyasla daha ayrıcalıklıydı; mahkemelerde kendi adlarına dava açabilir, mülk sahibi olabilir ve bu mülkleri miras yoluyla çocuklarına bırakabilirlerdi 19. Ayrıca, bazı kadınlar rahibe veya devlet görevlisi olarak önemli pozisyonlarda bulunabiliyorlardı 19.

Babil ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanıyordu. Başlıca ürünler arasında arpa ve yün yer alıyordu 19. Toprakların büyük bir kısmı kraliyet ailesine veya tapınaklara ait olsa da, özel mülkiyet de mevcuttu 19. Babil’in Fırat Nehri üzerindeki stratejik konumu ve inşa edilen gelişmiş kanal sistemleri sayesinde ticaret de oldukça gelişmişti 11. Yüksek kaliteli yünlü tekstiller, komşu krallıklarla değerli metaller, kereste, yarı değerli taşlar ve inşaat malzemeleri karşılığında takas ediliyordu 19.

Babil sanatı ve mimarisi, uygarlığın zenginliğini ve yaratıcılığını yansıtıyordu. Kerpiç, bölgedeki en bol malzeme olduğundan, mimaride yaygın olarak kullanılıyordu 20. Babil mimarisinin en dikkat çekici örneklerinden biri, Tanrı Marduk’a adanmış devasa bir kule olan Babil Kulesi’dir (Etemenanki Zigguratı) 4. Dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilen Asma Bahçeler de Nebukadnezar II tarafından inşa ettirilmiştir 4. İştar Kapısı, parlak renkli sırlı tuğlalarla süslenmiş ve kabartma figürlerle bezenmiş muhteşem bir yapıydı 20. Heykeller ve kabartmalar da Babil sanatının önemli bir parçasını oluşturuyordu 22.

Babil’de eğitim, gençlerin okuma yazma öğrenerek başarılı katip olmalarını amaçlıyordu 23. Öğrenciler, karmaşık çivi yazısını okuma ve yazmanın yanı sıra matematik, din ve hukuk gibi ileri düzey konuları da öğreniyorlardı 23. Yazı sistemi olan çivi yazısı, Sümerlerden miras alınmış ve Babilliler tarafından geliştirilmişti 9.

Tablo 1: Babil Sosyal Sınıfları

Babil dini, Sümer dini geleneğinden derin izler taşıyan çok tanrılı bir inanç sistemiydi 25. Panteonun baş tanrısı, Babil şehrinin koruyucusu olan Marduk’tu. Diğer önemli tanrılar ve tanrıçalar arasında aşk ve savaş tanrıçası İştar, gökyüzü tanrısı Anu, hava ve fırtına tanrısı Enlil, bilgelik ve su tanrısı Ea ve güneş ile adaletin tanrısı Şamaş bulunuyordu 26. Babil yaratılış mitine göre, Marduk kaosu temsil eden Tiamat’ı yenerek evreni yaratmış ve düzene sokmuştur 25.

Babilliler, tanrı heykellerine büyük önem veriyor ve onlara tapıyorlardı. Tanrıların aynı anda hem heykellerinde hem de temsil ettikleri doğal güçlerde yaşadıklarına inanılıyordu 25. Dini ritüeller ve festivaller, Babil yaşamının ayrılmaz bir parçasıydı. Yeni Yıl Festivali (Akitu), ilkbaharda kutlanan ve Dünya’nın yeniden doğuşunu simgeleyen en önemli dini törenlerden biriydi 25. Bu festivalde, yaratılış miti olan Enuma Eliş okunur ve kral, tanrı Marduk ile olan bağını yenilemek için çeşitli ritüellere katılırdı 25.

Zigguratlar, Babil şehirlerinin siluetini süsleyen görkemli tapınaklardı 21. Tanrıların yeryüzündeki evleri olarak kabul edilen bu yapılar, göğe yükselen katmanlı kuleler şeklinde inşa edilmişti 21. Babilliler, zigguratların tanrılarla iletişim kurmak ve onlara daha yakın olmak için inşa edildiğine inanıyorlardı 21. Babil’deki Etemenanki Zigguratı, muhtemelen İncil’deki Babil Kulesi efsanesine ilham kaynağı olmuştur 21.

Babil mitolojisinin en ünlü eserlerinden biri, ölümsüzlüğü arayan kahraman kral Gılgamış’ın maceralarını anlatan Gılgamış Destanı’dır 30. Bu destan, sadece edebi bir eser olmakla kalmayıp, aynı zamanda Babil’in dünya görüşünü ve değerlerini de yansıtmaktadır.

Babil dininde Marduk’un baş tanrı konumuna yükselmesi, Babil şehrinin siyasi ve kültürel olarak güçlenmesiyle yakından ilişkilidir 25. Bu durum, dinin siyasi iktidarın meşrulaştırılmasında ve toplumsal kimliğin şekillenmesindeki önemli rolünü göstermektedir. Zigguratlar ise, sadece dini amaçlara hizmet etmemiş, aynı zamanda şehirlerin idari ve ekonomik faaliyetlerinin de merkezi olmuş olabilirler 29. Bu da dini yapıların antik toplumlardaki çok yönlü işlevini ortaya koymaktadır.

Babil uygarlığı, bilim ve teknoloji alanında da önemli başarılara imza atmıştır. Matematik alanında geliştirdikleri 60 tabanlı (seksagesimal) sayı sistemi, günümüzde hala zaman, açı ve coğrafi koordinatların ölçülmesinde kullanılmaktadır 32. Bu sistem, kesirlerle çalışmayı kolaylaştıran özel bir yapıya sahipti ve Babillilere karmaşık matematiksel hesaplamalar yapma imkanı sunuyordu 33.

Babilli astronomlar, gökyüzünü dikkatle inceleyerek gezegenlerin hareketlerini kaydetmiş ve güneş ile ay tutulmalarını tahmin etmeyi başarmışlardır 11. Jüpiter’in hareketlerini izlemek için matematiksel modeller geliştirmişler ve 365 günlük ilk takvim sistemini oluşturmuşlardır 11. Ayrıca, zodyak kavramını ve burçları da Babilliler geliştirmiştir 35. Bu astronomik bilgi ve beceriler, sonraki dönemlerdeki astronomi çalışmalarına önemli katkılar sağlamıştır 35.

Tıp alanında da Babilliler, hastalıkların teşhisi ve prognozu gibi temel tıbbi süreçleri uygulamış ve çeşitli hastalıkların semptomlarını detaylı bir şekilde kataloglamışlardır 11. Ayrıca, su akışını ölçmek için ilk sistemi geliştirmişler ve tuğlaları daha dayanıklı bir yapı malzemesi olarak icat etmişlerdir 37. Bazı tarihçiler, tekerlekli arabaların da Babil’de geliştirildiğine inanmaktadır 37. Babil’in bilimsel ve teknolojik alandaki bu başarıları, antik dünyanın bilgi birikimine önemli katkılar sağlamıştır.

Babil’in ihtişamlı günleri,

MÖ 539’da Büyük Kiros liderliğindeki Pers İmparatorluğu’nun şehri fethetmesiyle sona ermiştir 7. Bu olay, Yeni Babil İmparatorluğu’nun da sonunu getirmiş ve Mezopotamya’da Pers egemenliği başlamıştır 40. Nabonidus’un halk arasında popüler olmaması ve dini uygulamalarda yaptığı değişiklikler, Perslerin fethini kolaylaştırmış olabilir 40. Ancak Kiros, Babil halkına saygı duyduğunu ilan etmiş ve sürgündeki Yahudiler de dahil olmak üzere birçok halkın kendi topraklarına geri dönmesine izin vermiştir 40.

Babil uygarlığının mirası, sonraki medeniyetler üzerinde derin izler bırakmıştır. Hammurabi Kanunları, adalet anlayışının ve hukuk sistemlerinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır 11. Matematik ve astronomideki çığır açan başarıları, Yunan ve İslam dünyası aracılığıyla Batı’yı derinden etkilemiştir 38. Zodyak ve derecelik açı ölçümü gibi temel kavramlar hala kullanılmaktadır 35. Gılgamış Destanı gibi edebi başyapıtlar ise, sonraki dönemlerdeki kahramanlık destanlarına ve mitolojilere ilham kaynağı olmuştur 30.

Günümüzde Babil, antik dünyanın en ünlü ve etkileyici şehirlerinden biri olarak hatırlanmaktadır 1. Babil Kulesi ve Asma Bahçeler efsaneleri, hala popüler kültürde yaşamaya devam etmektedir 11. 2019 yılında Babil’in kalıntıları UNESCO Dünya Mirası Alanı ilan edilerek, bu kadim uygarlığın kültürel ve tarihi önemi bir kez daha tescillenmiştir 2. Ayrıca Babil, İbrahimi dinlerde de önemli bir yere sahip olup, hem tarihi hem de sembolik anlamıyla günümüz dünyasını etkilemeye devam etmektedir 3.

Alıntılanan çalışmalar

1. Babylon | History, Religion, Time Period, & Facts | Britannica, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.britannica.com/place/Babylon-ancient-city-Mesopotamia-Asia
2. Babylon – UNESCO World Heritage Centre, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://whc.unesco.org/en/list/278/
3. Babylon – World History Encyclopedia, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.worldhistory.org/babylon/
4. Babylonia [ushistory.org], erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.ushistory.org/civ/4b.asp
5. Babylonia – Wikipedia, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Babylonia
6. Babylon: Hanging Gardens & Tower of Babel | HISTORY, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.history.com/topics/ancient-middle-east/babylon
7. Babylonian Empire – History Timelines, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://historytimelines.co/timeline/babylonian-empire-1
8. Old Babylonians: Their History, Achievements, Rise and Fall | Middle East And North Africa, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://africame.factsanddetails.com/article/entry-952.html
9. Babylonia | History, Map, Culture, & Facts | Britannica, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.britannica.com/place/Babylonia
10. Babylon – Wikipedia, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Babylon
11. Ancient Babylon, the iconic Mesopotamian city that survived for …, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.livescience.com/ancient-babylon-mesopotamia-civilization
12. Babylonia | World Civilizations I (HIS101) – Biel – Lumen Learning, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://courses.lumenlearning.com/suny-fmcc-boundless-worldhistory/chapter/babylonia/
13. www.encyclopedia.com, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.encyclopedia.com/history/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/babylonian-empire#:~:text=Type%20of%20Government,most%20trivial%20affairs%20of%20state.
14. The Babylonian Law Code of Hammurabi – ThoughtCo, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.thoughtco.com/babylonia-117264
15. Babylon | Western Civilization – Lumen Learning, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://courses.lumenlearning.com/atd-herkimer-westerncivilization/chapter/babylon/
16. Babylonian Warrior of the Army of Nebuchadnezzar II (600 BCE) – by Fell6NAiRBoRnE©, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.pinterest.com/pin/babylonian-warrior-of-the-army-of-nebuchadnezzar-ii-600-bce-by-fell6nairborne–59109813852993785/
17. Topical Bible: The Army of Babylon, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://biblehub.com/topical/t/the_army_of_babylon.htm
18. Babylonian law – Wikipedia, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Babylonian_law
19. What Was Life Like in Ancient Babylon? | HISTORY, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.history.com/news/daily-life-ancient-babylon-mesopotamia
20. Exploring The Magnificent Ancient Babylonian Architecture, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://howtorhino.com/blog/architecture-styles/ancient-babylonian-architecture/
21. Ziggurat – Wikipedia, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Ziggurat
22. Babylon – The Metropolitan Museum of Art, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.metmuseum.org/essays/babylon
23. isac.uchicago.edu, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://isac.uchicago.edu/backtoschool#:~:text=Young%20pupils%20learned%20to%20read,necessary%20to%20become%20successful%20scribes.
24. Back to School in Babylonia | Institute for the Study of Ancient Cultures, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://isac.uchicago.edu/backtoschool
25. Babylonian religion – Wikipedia, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Babylonian_religion
26. Babylonian Mythology & Religion: The Empire – Mythologis®, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://mythologis.com/blogs/babylonian/babylonian-mythology
27. Babylonian Mythology | Mythosphere, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.folklore.earth/culture/babylonian/
28. Babylonian Deities: Mythology & Roles | StudySmarter, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.studysmarter.co.uk/explanations/history/classical-studies/babylonian-deities/
29. Ziggurat Architecture in Mesopotamia: A Journey Through Time – ArchEyes, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://archeyes.com/ziggurat-temples-architecture-mesopotamia/
30. Epic of Gilgamesh – Wikipedia, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Epic_of_Gilgamesh
31. Gilgamesh – The Metropolitan Museum of Art, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.metmuseum.org/essays/gilgamesh
32. en.wikipedia.org, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Sexagesimal#:~:text=Sexagesimal%2C%20also%20known%20as%20base,%2C%20angles%2C%20and%20geographic%20coordinates.
33. Babylonian mathematics – Wikipedia, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Babylonian_mathematics
34. A Brief Study of Some Aspects of Babylonian Mathematics, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://math.hawaii.edu/~mchyba/documents/syllabus/Math499/Babylonians/Babylonian.pdf
35. Babylonian astronomy – Wikipedia, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Babylonian_astronomy
36. Tips for Students: Exploring Ancient Babylonian Astronomy – Davidson Institute, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.davidsongifted.org/gifted-blog/tips-for-students-exploring-ancient-babylonian-astronomy/
37. The artistic and technical achievements of the Babylonian empire, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.ancienttechnologycentre.co.uk/babylon.html
38. Babylonian and Greek Astronomy: Introduction, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://early-astronomy.classics.lsa.umich.edu/ancient_intro.php
39. www.history.com, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.history.com/topics/ancient-middle-east/babylon#:~:text=King%20Nebuchadnezzar%20II.-,Fall%20of%20Babylon,empire%20came%20under%20Persian%20control.
40. Fall of Babylon – Wikipedia, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Fall_of_Babylon
41. The Monumental Fall of Babylon: What Really Shattered the Empire …, erişim tarihi Mart 19, 2025, https://www.ancient-origins.net/ancient-places-europe/fall-babylon-0011090

Pestisit Nedir? Neden Tehlikeli?

5Mid, oyun, teknoloji ve güncel haberlerin merkezi olarak ziyaretçilerine geniş bir içerik yelpazesi sunan bir web platformudur. Oyun dünyasından son dakika gelişmeleri, en yeni teknolojik inovasyonlar ve güncel gündemle ilgili önemli haberleri bu platform üzerinden takip edebilirsiniz.

Film dünyasına dair merak ettiğiniz her şeyi keşfedin! IMDb, filmler, diziler, oyuncular, yönetmenler ve daha fazlası hakkında detaylı bilgilere erişebileceğiniz en kapsamlı kaynaktır. En yeni vizyon filmlerinden, unutulmaz klasiklere kadar geniş bir yelpazede eserler hakkında bilgi alabilir, oyuncu kadrolarını, yönetmenlerin kariyerlerini inceleyebilir ve filmlerin arkasındaki hikayeleri keşfedebilirsiniz. Ayrıca kullanıcı yorumlarını okuyarak hangi filmlerin izlemeye değer olduğuna karar verebilirsiniz. IMDb, film severlerin vazgeçilmez adresidir. Hayalinizdeki filmi bulmak veya film dünyasında neler olup bittiğini öğrenmek için IMDb’nin ana sayfasını ziyaret edin ve sinema dünyasına adım atın!